Chuyển dịch năng lượng hướng tới Net Zero tại Việt Nam

Chuyển dịch năng lượng không chỉ là việc thay đổi cách thức phát điện mà còn là một quá trình dịch chuyển toàn diện trong sản xuất, đời sống và hành vi sử dụng năng lượng. Đây không còn là xu hướng tùy chọn mà là một mệnh lệnh tất yếu của thời đại, đòi hỏi trách nhiệm chung của toàn nhân loại để hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Chuyển dịch năng lượng là xu thế toàn cầu

Trong thập kỷ gần đây, ngành năng lượng toàn cầu đã bước vào giai đoạn chuyển dịch mạnh mẽ, khi biến đổi khí hậu và tác động của khí nhà kính ngày càng nghiêm trọng. Theo TS. Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương, quá trình này trở nên cấp thiết và đang được thúc đẩy trên quy mô toàn cầu.

Hòa cùng xu thế đó, Việt Nam cũng đang chuyển dịch mạnh mẽ hệ thống năng lượng, đặc biệt kể từ khi cam kết đạt Net Zero tại Hội nghị COP26 ở Paris. Năng lượng hóa thạch truyền thống đang từng bước được giảm thiểu, thay thế bằng các nguồn năng lượng tái tạo, xanh và sạch, mở ra cơ hội lớn cho tăng trưởng bền vững.

Việt Nam dẫn đầu ASEAN về năng lượng tái tạo

Trong vòng chưa đầy 10 năm, tỷ trọng năng lượng tái tạo tại Việt Nam đã tăng từ gần 0% lên khoảng 60% trong cơ cấu nguồn điện. So với khu vực, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia chuyển dịch năng lượng nhanh nhất và dẫn đầu ASEAN về phát triển năng lượng tái tạo.

Theo TS. Lê Hải Hưng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Công nghệ, chuyển dịch năng lượng không chỉ là thay đổi cách phát điện mà còn bao gồm sử dụng năng lượng hiệu quả trong mọi lĩnh vực đời sống:

Sử dụng biomass thay thế than, dầu FO trong các lò hơi công nghiệp.
Áp dụng nhiên liệu sinh học như xăng E5, E10, dầu B5, B10 trong vận tải và nông nghiệp.
Điện hóa các lĩnh vực tiêu thụ năng lượng: xe máy, ô tô điện, bếp điện, máy bơm nhiệt, lò điện cảm ứng thay thế lò đốt than hoặc dầu.
Thực hành tiết kiệm năng lượng, trồng rừng, tận dụng biomass thay cho nhiên liệu hóa thạch để giảm phát thải.

“Để tiến tới Net Zero, chỉ chuyển dịch năng lượng là chưa đủ mà phải thay đổi hành vi sử dụng năng lượng trong mọi lĩnh vực sản xuất và đời sống”, TS. Hưng nhấn mạnh.

Thách thức trong quá trình chuyển dịch năng lượng

Dù diễn ra nhanh, Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức. Là nước đang phát triển, công nghiệp hóa, đô thị hóa mạnh mẽ, nhu cầu và an ninh năng lượng chưa thực sự vững chắc. Tỷ lệ năng lượng hóa thạch vẫn cao, trong khi các ngành luyện kim, vật liệu xây dựng tiêu thụ năng lượng lớn nhưng giá trị gia tăng thấp.

Bên cạnh đó, rào cản chính sách và cơ chế chưa đồng bộ khiến doanh nghiệp gặp khó trong:

Tiếp cận vốn đầu tư, hỗ trợ tài chính.
Tiếp cận đất đai và ưu đãi thuế để phát triển dự án năng lượng.
Hiểu và ký hợp đồng mua bán điện (PPA) rõ ràng và minh bạch.
Quy trình xin phép, phê duyệt quy hoạch, đấu nối còn rườm rà, làm tăng chi phí và giảm sức hấp dẫn đầu tư.

Ngoài ra, công nghệ năng lượng tái tạo còn phụ thuộc nhiều vào thời tiết, khiến rủi ro kinh doanh cao và ảnh hưởng tâm lý doanh nghiệp.

Cần chính sách đồng bộ cho chuyển dịch năng lượng

Theo ông Trần Văn Giang, Trưởng ban Điện lực Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV), Việt Nam cần xây dựng chính sách riêng và đồng bộ về chuyển dịch năng lượng, bao gồm:

Phát triển điện năng lượng tái tạo, điện hạt nhân, năng lượng mới.
Thị trường điện cạnh tranh, khung giá phát điện, hợp đồng mua bán điện minh bạch, cơ chế đấu thầu rõ ràng.
Chương trình tổng thể quốc gia về chuyển đổi nhiên liệu cho các nhà máy nhiệt điện, quy hoạch nguồn nhiên liệu thay thế, các tiêu chuẩn kỹ thuật và lộ trình thực hiện cụ thể.
Phối hợp liên ngành và hỗ trợ chính quyền địa phương trong quy hoạch vùng phát triển năng lượng tái tạo phù hợp với hạ tầng, dân cư và môi trường.
Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và huy động nguồn lực từ các tổ chức tài chính xanh.

Giao thông điện hóa là bước đi chiến lược

Trong lĩnh vực giao thông, ông Trần Lê Phương, Phó Tổng giám đốc đối ngoại VinFast, nhấn mạnh: Việt Nam cần chính sách quốc gia về giao thông điện hóa với tầm nhìn dài hạn, bao gồm:

Thiết lập mốc bắt buộc chuyển đổi phương tiện trong logistics, taxi, xe công vụ, xe buýt, xe cá nhân.
Thúc đẩy giao thông không phát thải tại đô thị lớn, ưu tiên cấp phép cho doanh nghiệp sử dụng phương tiện xanh.
Hỗ trợ tài chính đổi xe cho người dân thông qua quỹ chuyển đổi xanh, chương trình vay ưu đãi, gói trả góp linh hoạt.
Truyền thông và giáo dục cộng đồng, giúp thay đổi nhận thức, từ “xu hướng” sang “lựa chọn thông minh” vì môi trường, kinh tế cá nhân và hình ảnh quốc gia.

Kết luận

Chuyển dịch năng lượng và thay đổi hành vi sử dụng năng lượng là yêu cầu cấp bách để đạt Net Zero 2050. Việt Nam cần sự đồng hành của toàn hệ thống chính trị, doanh nghiệp, người dân và cộng đồng quốc tế, kết hợp hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh, chia sẻ rủi ro hợp lý và hỗ trợ công bằng.

Như TS. Hưng nhấn mạnh: “Biến đổi khí hậu không phải xu hướng mà là hiện thực đang diễn ra. Chuyển dịch năng lượng là tất yếu, không thể trì hoãn”. Việc hướng tới năng lượng sạch, giao thông điện hóa và sử dụng hiệu quả năng lượng sẽ giúp Việt Nam trở thành quốc gia xanh, hiện đại và có trách nhiệm với toàn cầu.