Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi năng lượng xanh và phát triển kinh tế tuần hoàn, việc xây dựng và hoàn thiện văn bản pháp luật về sàn giao dịch carbon trở nên hết sức cấp thiết. Tuy nhiên, theo đánh giá của Đoàn giám sát Quốc hội trong buổi làm việc với Bộ Tư pháp ngày 18/8, việc chậm ban hành các văn bản hướng dẫn liên quan đến thị trường carbon, tín dụng xanh và kinh tế tuần hoàn đã tạo ra khoảng trống pháp lý, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Tác động của việc chậm ban hành văn bản pháp luật về sàn giao dịch carbon

Luật Bảo vệ môi trường 2020 được kỳ vọng sẽ là nền tảng quan trọng cho các chính sách môi trường hiện đại, trong đó có việc hình thành và vận hành thị trường carbon trong nước. Tuy nhiên, việc chậm ban hành các văn bản pháp luật về sàn giao dịch carbon đã khiến hiệu quả của Luật chưa được phát huy tối đa.

Theo báo cáo từ Bộ Tư pháp, đến nay chỉ mới có 9 văn bản quy định chi tiết được ban hành, trong khi các quy định liên quan đến thị trường carbon và tín dụng xanh vẫn đang bị “treo”. Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh khoản 9, Điều 139 Luật Bảo vệ môi trường giao nhiệm vụ xây dựng thị trường carbon cho các Bộ, ngành nhưng dự thảo Nghị định về sàn giao dịch carbon vẫn chưa được ban hành dù đã qua thẩm định.

Khoảng trống pháp lý này không chỉ gây khó khăn cho việc triển khai thị trường carbon mà còn ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực mới như trái phiếu xanh, tài chính xanh, giao thông xanh và kinh tế tuần hoàn. Đây là những công cụ quan trọng giúp Việt Nam đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Văn bản về sàn giao dịch carbon vẫn chưa được ban hành

Một trong những nội dung nổi bật được nhấn mạnh là việc chậm ban hành các quy định về thị trường carbon trong nước.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú chỉ rõ:

“Khoản 9, Điều 139 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 giao các Bộ ngành có liên quan xây dựng thị trường các-bon trong nước. Tuy nhiên, đến nay, dự thảo Nghị định về sàn giao dịch carbon vẫn chưa được ban hành, dù Bộ Tư pháp đã tiến hành thẩm định”.

Việc chậm ban hành văn bản pháp luật không chỉ khiến luật bị “treo” mà còn tạo ra khoảng trống pháp lý cho những lĩnh vực mới, như trái phiếu xanh, tín dụng xanh, giao thông xanhvà kinh tế tuần hoàn. Đây đều là những yếu tố then chốt trong lộ trình chuyển đổi năng lượng và thực hiện cam kết Net Zero đến năm 2050 của Việt Nam.

Thủ tục hành chính môi trường còn rườm rà, thiếu đồng bộ

Bà Đoàn Thị Thanh Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, cho rằng:

“Một số thủ tục hành chính như đánh giá tác động môi trường, cấp giấy phép môi trường còn vướng mắc, thiếu thống nhất, chưa rõ ràng. Điều này gây khó khăn không chỉ cho người dân mà còn tạo rào cản cho doanh nghiệp, phát sinh chi phí không cần thiết”.

Bà đề nghị Bộ Tư pháp cần chủ động rà soát, thẩm định, và đảm bảo sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật, đồng thời cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính theo đúng tinh thần của Luật và các văn bản dưới luật.

Cần chủ động xây dựng thể chế cho các lĩnh vực mới như carbon và tài chính xanh

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện của Quốc hội, bà Trần Thị Nhị Hà, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng thể chế và năng lực pháp lý trước khi ban hành luật.

“Các cơ chế như thị trường carbon, tài chính xanh đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng thành công. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế và chủ động trong việc xây dựng thể chế đi trước, tránh để xảy ra tình trạng luật có hiệu lực nhưng thiếu văn bản hướng dẫn”.

Việc chậm trễ xây dựng sàn giao dịch carbon là một ví dụ điển hình. Mặc dù thị trường carbon được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ kinh tế hiệu quả giúp giảm phát thải khí nhà kính, đến nay hệ thống hạ tầng pháp lý liên quan vẫn đang trong quá trình dự thảo.

Cần tư duy pháp luật “kiến tạo”, tránh chồng chéo

Kết luận buổi làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh, Bộ Tư pháp và các cơ quan cần bám sát tinh thần Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị thể hiện tư duy pháp luật mang tính kiến tạo, phát triển, đồng hành cùng thực tiễn.

“Việc xây dựng luật không chỉ là ban hành văn bản mà còn cần đi liền với việc giải quyết các ‘điểm nghẽn’ từ thực tế quản lý. Luật phải tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp chấp hành chứ không nên trở thành gánh nặng về thủ tục”.

Phó Chủ tịch đề nghị Bộ Tư pháp chủ động đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Bảo vệ môi trường và các luật có liên quan, để phù hợp với bối cảnh phát triển mới, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển đổi số, tăng trưởng xanh và thực hiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Hướng tới hệ thống pháp luật đồng bộ cho tăng trưởng xanh và phát triển bền vững

Đoàn giám sát Quốc hội thống nhất rằng việc xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật về sàn giao dịch carbon là một trong những ưu tiên chiến lược nhằm tạo ra khung pháp lý đồng bộ cho tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Nếu không kịp thời ban hành các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành, Việt Nam sẽ khó đạt được các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật cần được thiết kế sao cho khả thi, dễ áp dụng và mang lại lợi ích thực tế cho người dân và doanh nghiệp, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các sáng kiến phát triển thị trường carbon và tài chính xanh.

Kết luận

Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đặt nền móng cho các chính sách môi trường tiến bộ, trong đó có việc xây dựng thị trường carbon và thúc đẩy tài chính xanh. Tuy nhiên, để Luật phát huy hiệu quả, việc ban hành kịp thời và đồng bộ các văn bản pháp luật về sàn giao dịch carbon là hết sức cần thiết. Những lĩnh vực mới như thị trường carbon, tín dụng xanh và kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và các bên liên quan.