Chuyển đổi năng lượng đang là bước đi chiến lược và then chốt để Việt Nam đạt được cam kết phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050. Việc thay thế dần các nguồn năng lượng truyền thống bằng năng lượng tái tạo, năng lượng sạch không chỉ giúp giảm phát thải khí nhà kính mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Quá trình chuyển đổi này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách, công nghệ, tài chính và nhân lực để tạo nên bước tiến dài trên hành trình phát triển xanh.

Năng lượng là trụ cột của tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững

Tại hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero”, PGS.TS Đặng Trần Thọ – Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (ĐH Bách Khoa Hà Nội) khẳng định, năng lượng là động lực quan trọng vận hành mọi lĩnh vực sản xuất và đời sống, đồng thời là trung tâm trong phát triển kinh tế – xã hội. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA, 2022), nhu cầu điện của Việt Nam giai đoạn 2010–2020 tăng trung bình 9–10% mỗi năm, tương đương tốc độ tăng trưởng GDP, cho thấy vai trò quan trọng của năng lượng trong nền kinh tế.

Không chỉ có ý nghĩa kinh tế, năng lượng còn gắn chặt với các Mục tiêu Phát triển Bền vững như năng lượng sạch, công nghiệp hóa bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu. Chuyển đổi năng lượng còn giúp nâng cao chủ quyền năng lượng quốc gia, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu và mở rộng cơ hội tạo việc làm trong các lĩnh vực công nghệ sạch, năng lượng thông minh.

Chính phủ Việt Nam đã thể hiện quyết tâm qua cam kết tại COP26 và Quy hoạch điện VIII điều chỉnh (tháng 4/2025), đặt mục tiêu năm 2030 tỉ trọng công suất năng lượng tái tạo đạt 36%, sản lượng điện tái tạo chiếm 33-35%. Đây là bước chuyển đổi căn bản từ mô hình năng lượng truyền thống sang bền vững.

Tiềm năng lớn và những thách thức trong chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam

Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và điện mặt trời, tuy nhiên vẫn đang phải đối mặt với nhiều rào cản. Ông Nguyễn Thái Hà, Tổng Giám đốc Tập đoàn Năng lượng T&T, cho biết ngành điện gió ngoài khơi có vai trò rất quan trọng nhưng bị kìm hãm do thiếu khung pháp lý hoàn chỉnh.

Việc chưa có quy hoạch không gian biển rõ ràng, thiếu quy trình cấp phép khảo sát và triển khai dự án khiến nhiều dự án điện gió ngoài khơi bị chậm trễ. Khung giá điện gió ngoài khơi cũng chưa được ban hành chính thức, gây khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả đầu tư. Thiếu hụt nhân lực chuyên môn cao, vốn đầu tư lớn cùng rủi ro chính sách là những thách thức đáng kể khác.

Để tháo gỡ, cần hoàn thiện khung pháp lý, phát triển hạ tầng đồng bộ, đào tạo nhân lực chuyên sâu và ban hành các cơ chế hỗ trợ tài chính, bảo lãnh đầu tư nhằm thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân.

Giải pháp đồng bộ thúc đẩy chuyển đổi năng lượng và thu hút đầu tư tư nhân

Ông Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc chuyên môn Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân, nhấn mạnh rằng Việt Nam đang bước vào giai đoạn “Đổi mới 2.0” với mục tiêu kép: trở thành nước phát triển thu nhập cao năm 2045 và đạt Net Zero năm 2050. Việc chuyển đổi năng lượng sang xanh, sáng tạo và số hóa là điều kiện tiên quyết.

Để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng hiệu quả, Việt Nam cần xây dựng khung chính sách đồng bộ, lộ trình rõ ràng, phân định trách nhiệm và hệ thống KPI minh bạch. Một số giải pháp trọng tâm gồm:

• Ban hành tiêu chí dự án xanh làm nền tảng cho tín dụng xanh, trái phiếu xanh và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn.
• Triển khai cơ chế mua bán điện trực tiếp (Direct PPA) để doanh nghiệp lớn ký hợp đồng với nhà phát điện tái tạo, hình thành cụm công nghiệp xanh.
• Thí điểm thị trường carbon trong nước, thiết lập sàn giao dịch tín chỉ carbon, hoàn thiện hệ thống MRV và kết nối với thị trường quốc tế.
• Đầu tư đồng bộ hạ tầng năng lượng, ưu tiên truyền tải, lưu trữ điện, quy hoạch tích hợp điện-đất-biển.

Chính sách nhất quán và môi trường pháp lý ổn định sẽ bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và thu hút mạnh mẽ đầu tư tư nhân vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, đồng thời nâng cao năng lực doanh nghiệp và đào tạo nguồn nhân lực cho nền kinh tế carbon thấp.

Chuyển đổi năng lượng không chỉ là con đường để giảm phát thải mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo và nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam. Với sự phối hợp đồng bộ từ Chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến nhanh và bền vững trên hành trình hướng tới tương lai không phát thải – Net Zero.