Chi phí đạt Net Zero 2040 là một trong những bài toán lớn nhất mà Việt Nam phải giải quyết trên hành trình hướng tới phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Theo tính toán của Ngân hàng Thế giới (World Bank), để đạt được mục tiêu giảm phát thải đáng kể vào năm 2040 Việt Nam sẽ cần khoảng 368 tỷ USD. Con số khổng lồ này phản ánh quy mô, độ phức tạp và thách thức tài chính mà quốc gia đang phải đối mặt.

Cam kết mạnh mẽ nhưng thách thức lớn

Tại Hội nghị COP26 (2021), Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã khẳng định cam kết đưa Việt Nam đạt Net Zero vào năm 2050 – một tuyên bố táo bạo, thể hiện vai trò tích cực của Việt Nam trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Tuy nhiên, quá trình hiện thực hóa cam kết này đòi hỏi những bước đi cụ thể, và đặc biệt là nguồn lực tài chính cực lớn để chuyển đổi mô hình tăng trưởng và cơ cấu năng lượng quốc gia.

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ – Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường (Bộ TN&MT), để đạt mục tiêu Net Zero, Việt Nam không chỉ cần giảm phát thải, mà còn phải đẩy mạnh các hoạt động hấp thụ carbon như trồng rừng, cải tạo rừng, lưu trữ và chôn lấp carbon (CCS), và chuyển hẳn sang các nguồn năng lượng tái tạo sạch hơn. Đây là những lĩnh vực chi phí cao và đòi hỏi đầu tư lâu dài.

Vì sao cần chi phí đạt Net Zero 2040 lên đến 368 tỷ USD?

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, chi phí đạt Net Zero 2040 cho Việt Nam rơi vào khoảng 368 tỷ USD, chưa bao gồm các rủi ro phát sinh do thiên tai, biến đổi khí hậu hoặc những thay đổi chính sách toàn cầu. Số tiền này tương đương hơn 1/3 GDP hiện tại của Việt Nam và cần được phân bổ cho các lĩnh vực trọng yếu như:

• Phát triển năng lượng tái tạo: Điện mặt trời, điện gió, điện sinh khối…
• Cải tiến công nghệ trong ngành công nghiệp nặng: Thép, xi măng, nhiệt điện – các ngành phát thải lớn.
• Đầu tư vào hạ tầng xanh: Giao thông công cộng, hệ thống lưu trữ điện, lưới truyền tải thông minh…
• Nâng cao năng lực quản lý carbon: Hệ thống đo đạc – báo cáo – kiểm tra (MRV), thị trường carbon trong nước…
• R&D và chuyển giao công nghệ: CCS, vật liệu xanh, hệ thống quản trị năng lượng thông minh…

Trong khi đó, khoản hỗ trợ tài chính từ các nước phát triển trong khuôn khổ Thỏa thuận hợp tác chuyển dịch năng lượng công bằng (JETP) mới chỉ ở mức 15,5 tỷ USD – cho thấy sự chênh lệch lớn giữa nhu cầu và khả năng huy động vốn hiện tại.

Đỉnh phát thải và bài toán thời gian

Trong lộ trình JETP, Việt Nam đặt mục tiêu đạt đỉnh phát thải vào năm 2035. Tuy nhiên, các chuyên gia quốc tế như McKinsey cảnh báo, nếu muốn kịp về đích Net Zero năm 2050, Việt Nam cần đạt đỉnh sớm hơn – vào khoảng năm 2030. Điều này sẽ đòi hỏi đầu tư cấp tốc và đẩy nhanh chuyển đổi ở tất cả các lĩnh vực phát thải lớn, từ sản xuất công nghiệp, giao thông, xây dựng đến nông nghiệp.

Đến nay, có khoảng 2.166 doanh nghiệp tại Việt Nam đã được yêu cầu thực hiện báo cáo phát thải khí nhà kính, nhưng mới chỉ có 10% trong số đó sẵn sàng thực hiện, chủ yếu trong các ngành thép, xi măng và nhiệt điện. Việc hoàn tất báo cáo đúng thời hạn (tháng 3/2025) cũng là một bước then chốt trong việc kiểm soát lượng phát thải và xây dựng kế hoạch giảm phát thải phù hợp.

Khoa học công nghệ: “chìa khóa” để giảm chi phí chuyển đổi

Một trong những giải pháp then chốt để giảm chi phí đạt Net Zero 2040 là tăng cường đầu tư vào khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn đang gặp nhiều khó khăn trong lĩnh vực này:

• Năng lực R&D còn hạn chế, đặc biệt trong các công nghệ mới như lưu trữ carbon, vật liệu xanh, AI trong quản lý năng lượng.
• Thiếu nhân lực chất lượng cao, từ kỹ sư môi trường đến chuyên gia năng lượng.
• Cơ sở hạ tầng kỹ thuật lạc hậu, chưa đáp ứng yêu cầu cho các hoạt động nghiên cứu và triển khai quy mô lớn.
• Tư nhân chưa tích cực tham gia đổi mới sáng tạo, do thiếu động lực và chính sách hỗ trợ phù hợp.

Nhằm tháo gỡ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã triển khai Chương trình “Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 giai đoạn 2024–2030”. Đây là nỗ lực nhằm nội địa hóa công nghệ, giảm chi phí chuyển giao và tạo ra các giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Việt Nam cần gì để huy động 368 tỷ USD?

Để hiện thực hóa chi phí đạt Net Zero 2040, Việt Nam cần:

• Huy động mạnh mẽ vốn đầu tư tư nhân, đặc biệt là đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực xanh.
• Xây dựng thị trường tài chính xanh: phát triển trái phiếu xanh, tín dụng xanh, quỹ đầu tư bền vững.
• Thiết lập cơ chế chính sách ổn định, minh bạch, nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư.
• Ban hành hướng dẫn cụ thể cho thị trường carbon, cơ chế mua bán điện tái tạo trực tiếp (Direct PPA), và các công cụ định giá carbon.
• Ưu tiên đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao năng lực thể chế, để đẩy nhanh quá trình thực thi các dự án chuyển đổi.

Chi phí đạt Net Zero 2040 không chỉ là con số 368 tỷ USD, mà là cả một hành trình chuyển đổi toàn diện của nền kinh tế Việt Nam. Dù thách thức còn rất lớn, nhưng đây cũng là cơ hội chiến lược để quốc gia định hình lại mô hình phát triển, nâng cao vị thế trên bản đồ kinh tế xanh toàn cầu. Để thành công, Việt Nam cần sự vào cuộc đồng bộ của Chính phủ, doanh nghiệp, giới khoa học và cộng đồng xã hội, tất cả vì một tương lai không phát thải và bền vững cho các thế hệ sau.