Vì sao các hãng vẫn bán xe xăng mà không lo vỡ cam kết Net Zero? Mặc dù cam kết Net Zero là mục tiêu bắt buộc với các hãng xe toàn cầu, nhiều dòng xe có mức tiêu hao nhiên liệu cao vẫn tiếp tục được bán ra. Câu trả lời nằm ở cơ chế tín chỉ carbon, là một giải pháp giúp cân bằng phát thải và duy trì lộ trình trung hòa khí nhà kính.

Cơ chế tín chỉ carbon “phép màu” để cân bằng phát thải

Khi các quốc gia đặt ra các mốc trung hòa carbon như châu Âu vào năm 2050, Trung Quốc năm 2060, Mỹ năm 2050, các tập đoàn ôtô buộc phải điều chỉnh chiến lược sản phẩm và chuỗi cung ứng để đáp ứng tiêu chuẩn phát thải.

Tuy nhiên, các dòng xe động cơ đốt trong, đặc biệt là SUV, xe thể thao, vẫn liên tục xuất hiện trên thị trường. Để giải bài toán này, các hãng đã tận dụng cơ chế tín chỉ carbon (carbon credit) và các hình thức bù đắp phát thải (offset).

Một ví dụ điển hình là Liên minh châu Âu (EU), nơi quy định không tính phát thải từng mẫu xe riêng lẻ, mà tính trung bình toàn bộ lượng phát thải CO₂ của các xe mới mà một hãng bán ra trong một năm. Các hãng xe có thể tự nguyện thành lập nhóm (pool CO2) để tính toán lượng phát thải chung.

Nhờ đó, những hãng chuyên xe điện (EV) như Tesla hay Polestar gần như phát thải bằng 0 sẽ kéo mức trung bình của cả nhóm xuống thấp. Ngược lại, các hãng bán nhiều xe xăng dầu sẽ phải trả tiền để tham gia nhóm tức là mua tín chỉ phát thải từ hãng xe điện.

Ví dụ nổi bật: Tesla thu hàng tỷ USD từ bán tín chỉ

Trong giai đoạn 2019-2021, Fiat Chrysler (FCA) đã chi 2 tỷ euro mua tín chỉ CO2 từ Tesla, để tránh khoản phạt khổng lồ từ EU. Còn Tesla thì ghi nhận lợi nhuận từ bán tín chỉ cao hơn cả lợi nhuận từ bán xe trong nhiều quý.

Sau khi FCA sáp nhập với PSA thành Stellantis, CEO Carlos Tavares tuyên bố tập đoàn này “không cần phụ thuộc Tesla nữa”. Nhưng thực tế đến năm 2025, Stellantis vẫn phải mua lại tín chỉ vì tỷ trọng xe điện mới chỉ đạt 14%, thấp hơn mục tiêu 21% của EU.

Cơ chế tương tự cũng đang được áp dụng tại:

• Mỹ: Hệ thống ZEV credits (tín chỉ xe không phát thải), được áp dụng tại California và một số bang khác.
• Trung Quốc: Áp dụng hệ thống NEV credits (tín chỉ xe năng lượng mới), cho phép hãng xe điện bán tín chỉ dư thừa.

Với lợi thế sản xuất EV quy mô lớn tại Thượng Hải, Tesla cũng có nguồn thu ổn định từ tín chỉ NEV tại Trung Quốc.

Những cách khác để đạt Net Zero ngoài tín chỉ carbon

Ngoài cơ chế trao đổi tín chỉ, nhiều tập đoàn ôtô đầu tư vào các giải pháp bù trừ carbon (carbon offset) hoặc năng lượng tái tạo:

• Mercedes-Benz: Đầu tư vào các dự án tái tạo rừng tại châu Phi, tính lượng CO₂ hấp thụ để bù trừ phát thải từ xe.
• Volkswagen: Mua chứng chỉ năng lượng sạch (REC) từ điện gió, mặt trời, để các nhà máy sản xuất xe đạt trạng thái “carbon neutral” ngay từ khi xuất xưởng.

Những giải pháp này không loại bỏ việc phát thải, nhưng giúp các hãng ghi nhận lộ trình Net Zero trong báo cáo tài chính và môi trường.

Net Zero không có nghĩa là ngừng bán xe xăng ngay lập tức

Điểm then chốt ở đây là: Net Zero là hành trình, không phải hành động tức thời.

Các hãng xe vẫn có thể bán xe động cơ đốt trong trong nhiều năm tới, miễn là tổng lượng phát thải ròng (net emissions) bằng 0 thông qua:

• Tăng sản lượng xe điện
• Mua tín chỉ phát thải từ bên thứ ba
• Đầu tư vào năng lượng sạch và dự án hấp thụ carbon

Tuy nhiên, khi tiêu chuẩn ngày càng khắt khe và xe điện trở thành bắt buộc, cơ hội để dựa vào tín chỉ sẽ thu hẹp. Khi đó, chỉ những hãng đã đầu tư từ sớm vào điện hóa, chuyển đổi xanh mới có thể giữ vững thị phần và tuân thủ pháp lý.

Việt Nam chuẩn bị bước vào thị trường tín chỉ carbon

Hiện tại, Việt Nam chưa áp dụng cơ chế mua bán tín chỉ CO2 cho ngành ô tô như các thị trường lớn. Tuy nhiên, nền tảng pháp lý đang dần hình thành.

Theo Nghị định 119/2025 và Quyết định 232/QĐ-TTg, sàn giao dịch tín chỉ carbon trong nước sẽ được thí điểm từ giữa năm 2025 đến hết 2028, trước khi vận hành chính thức từ 2029.

Mô hình này sẽ buộc các doanh nghiệp phát thải cao (trong đó có cả lĩnh vực giao thông, vận tải, công nghiệp nặng…) phải mua tín chỉ từ các dự án xanh hoặc doanh nghiệp phát thải thấp. Đồng thời, các công ty đầu tư vào năng lượng tái tạo, tiết kiệm năng lượng… sẽ có cơ hội thu về tín chỉ để bán.

Kết luận

Thực tế cho thấy, các hãng xe vẫn có thể bán sản phẩm phát thải cao nhờ vào:

• Cơ chế tín chỉ phát thải linh hoạt
• Giải pháp bù trừ carbon
• Đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo và hoạt động hấp thụ CO2

Tuy nhiên, đây không phải là chiến lược bền vững lâu dài. Khi các mốc thời gian siết phát thải đến gần và thị trường carbon toàn cầu ngày càng minh bạch, những hãng không chuyển đổi nhanh sẽ bị bỏ lại phía sau.