Low Carbon City (thành phố phát thải thấp) là mô hình đô thị được thiết kế nhằm giảm thiểu lượng khí nhà kính thải ra môi trường thông qua các giải pháp đồng bộ trong quy hoạch, giao thông, năng lượng và quản lý chất thải. Việc hiểu rõ khái niệm Low Carbon City và áp dụng hiệu quả các giải pháp là bước quan trọng để xây dựng tương lai đô thị xanh, sạch và đáng sống hơn.

Low carbon city là gì?

Thành phố phát thải thấp (Low Carbon City) là một kiểu đô thị hiện đại được thiết kế để giảm mạnh lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính, đặc biệt là CO₂ – nguyên nhân chủ yếu dẫn đến biến đổi khí hậu. Mô hình này không chỉ dựa vào công nghệ mới mà còn yêu cầu sự thay đổi toàn diện trong cách bố trí không gian, sử dụng năng lượng, giao thông, xây dựng và thói quen sinh hoạt của cư dân.

Theo tổ chức ISOCARP – Hiệp hội các nhà quy hoạch đô thị quốc tế dù các thành phố chỉ chiếm khoảng 2% diện tích Trái Đất, nhưng lại tiêu thụ gần 70% tổng năng lượng và thải ra hơn 76% lượng CO₂ liên quan đến năng lượng. Khi đô thị hóa ngày càng phát triển nhanh, các thành phố trở thành nơi vừa đối mặt với thách thức vừa tạo ra giải pháp cho mục tiêu giảm lượng carbon trên toàn cầu.

Mô hình thành phố phát thải thấp ra đời nhằm thay thế cho khái niệm phát triển bền vững truyền thống vốn khá trừu tượng, bằng cách tập trung vào những mục tiêu cụ thể và có thể đo lường, như lượng khí thải CO₂ tính trên mỗi đơn vị GDP, mức tiêu thụ năng lượng bình quân đầu người, tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo và mật độ phương tiện giao thông thải carbon thấp.

Một thành phố phát thải thấp không có nghĩa là hoàn toàn không phát thải khí nhà kính. Thành phố cần phải có chiến lược rõ ràng để kiểm soát, giảm thiểu thông qua cả việc cung cấp năng lượng sạch, áp dụng công nghệ thân thiện môi trường và thay đổi thói quen sử dụng năng lượng, đồng thời thiết kế hệ thống giao thông hiệu quả hơn.

Trên thế giới, nhiều thành phố đã thành công với mô hình này, ví dụ:

• Malmö (Thụy Điển) với các khu đô thị sử dụng năng lượng tái tạo tại chỗ;
• Portland (Mỹ) với quy hoạch vùng giúp giảm phát thải từ giao thông;
• Barcelona (Tây Ban Nha) áp dụng chính sách bắt buộc dùng năng lượng mặt trời cho các tòa nhà mới và cải tạo.

Tóm lại, thành phố phát thải thấp không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là hướng đi chiến lược kết hợp giữa quy hoạch đô thị, chính sách năng lượng và sự tham gia của cộng đồng, góp phần quan trọng trong hành trình toàn cầu xây dựng nền kinh tế ít carbon và môi trường sống bền vững cho tương lai.

Vì sao đô thị cần giảm phát thải?

Các thành phố hiện là trung tâm của các hoạt động kinh tế, xã hội và tiêu thụ năng lượng, đồng thời cũng là nơi phát thải khí nhà kính lớn nhất. Việc giảm phát thải tại đô thị không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.

Thành phố là nguồn phát thải lớn nhất

Các đô thị chiếm hơn 70% lượng CO₂ toàn cầu, gần 75% năng lượng tiêu thụ và trên 60% lượng phát thải nhà kính từ hoạt động con người, do đô thị hóa nhanh, tăng phương tiện cá nhân và sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Đô thị dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu

Nước biển dâng, đảo nhiệt đô thị, lũ lụt và ô nhiễm không khí là những thách thức lớn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và hạ tầng các thành phố, nhất là đô thị ven biển.

Đô thị có tiềm năng hành động nhanh chóng

Với mật độ dân cư cao và hạ tầng tập trung, các thành phố dễ dàng triển khai các giải pháp xanh như năng lượng tái tạo, giao thông công cộng, hiệu quả năng lượng và quản lý chất thải. Công nghệ số giúp theo dõi và tối ưu phát thải theo thời gian thực.

Vai trò quan trọng trong chiến lược khí hậu quốc gia và toàn cầu

Hành động cấp thành phố ảnh hưởng trực tiếp đến các cam kết khí hậu quốc gia. Tuy nhiên, chỉ khoảng 27% các cam kết hiện tích hợp rõ yếu tố đô thị, nên còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác.

Lợi ích kinh tế – xã hội dài hạn

Phát triển thành phố phát thải thấp không chỉ giảm khí nhà kính mà còn cải thiện chất lượng không khí, giảm chi phí năng lượng, nâng cao sức khỏe cộng đồng, tạo việc làm và thu hút đầu tư. Dù đầu tư ban đầu cao, mô hình này giúp tăng trưởng GDP bền vững trong trung và dài hạn nhờ hiệu quả năng lượng và năng lượng tái tạo.

Các giải pháp trọng điểm xây dựng thành phố phát thải thấp

Xây dựng thành phố phát thải thấp đòi hỏi các giải pháp đồng bộ, liên ngành và dài hạn. Dưới đây là những nhóm giải pháp chính đã được áp dụng thành công tại nhiều đô thị trên thế giới:

Quy hoạch đô thị tích hợp yếu tố khí hậu

Lồng ghép giảm phát thải và thích ứng khí hậu trong quy hoạch tổng thể với phân vùng hợp lý, phát triển đa trung tâm. Ngoài ra ưu tiên giao thông công cộng và bảo tồn không gian xanh, giúp giảm nhu cầu di chuyển bằng phương tiện cá nhân.

Cải cách giao thông theo hướng carbon thấp

Đầu tư hệ thống metro, xe buýt điện, làn đường dành cho xe đạp và người đi bộ, cùng chính sách hạn chế xe cá nhân như thu phí tắc nghẽn đã giúp nhiều thành phố giảm phát thải giao thông hiệu quả.

Phát triển năng lượng tái tạo và tối ưu lưới điện

Giảm dùng điện than, chuyển sang năng lượng mặt trời, gió, sinh khối; xây dựng lưới điện thông minh và trung tâm lưu trữ để tăng hiệu quả sử dụng năng lượng.

Xây dựng xanh và tiết kiệm năng lượng

Áp dụng tiêu chuẩn công trình xanh, sử dụng vật liệu cách nhiệt, thiết bị hiệu suất cao và cải tạo công trình cũ để giảm tiêu thụ năng lượng và khí thải.

Quản lý chất thải bền vững và kinh tế tuần hoàn

Phân loại, tái chế, xử lý rác hữu cơ và tận dụng khí thải từ bãi rác; thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn để giảm phát sinh chất thải và tiết kiệm tài nguyên.

Ứng dụng công nghệ số và hệ thống MRV

Sử dụng IoT, big data, AI và hệ thống đo lường – báo cáo – xác minh (MRV) giúp theo dõi phát thải theo thời gian thực, tối ưu vận hành và minh bạch dữ liệu, tăng cường hiệu quả quản lý và huy động nguồn lực tài chính.

Case study về thành phố phát thải thấp (Low Carbon Cities)

Xây dựng thành phố phát thải thấp không chỉ là lý thuyết mà đã được nhiều đô thị trên thế giới thực hiện thành công. Các ví dụ tiêu biểu dưới đây minh họa cách các thành phố cắt giảm phát thải đồng thời nâng cao chất lượng sống và sức cạnh tranh.

Putrajaya, Malaysia – Tiên phong áp dụng khung LCCF

Malaysia là quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á với Khung Đánh giá Thành phố Phát thải Thấp (LCCF), do Bộ Công nghệ Xanh và Biến đổi Khí hậu phát triển. Mục tiêu giảm 45% cường độ phát thải trên GDP đến 2030 được thực hiện qua các giải pháp đồng bộ về năng lượng, giao thông, sử dụng đất và quản lý chất thải. Trọng tâm là phát triển công trình hiệu suất cao và năng lượng tái tạo quy mô hộ gia đình và đô thị.

Saraburi, Thái Lan – Thành phố carbon thấp đầu tiên tại Thái Lan

Saraburi, trung tâm công nghiệp xi-măng, triển khai mô hình “Saraburi Sandbox” với chiến lược chuyển đổi năng lượng xanh, công nghiệp sạch, quản lý chất thải và phát triển không gian xanh. Mô hình hợp tác chính quyền – doanh nghiệp – cộng đồng (ESG 4 Plus) giúp cắt giảm 5 triệu tấn CO₂ đến 2027, hướng tới trung hòa carbon năm 2050. Các biện pháp gồm chuyển đổi nhiên liệu, thu hồi nhiệt thải, quản lý rác thông minh và phát triển rừng cộng đồng.

Giải pháp: Phần mềm VertZéro “Bộ não carbon” cho đô thị

VertZéro, phần mềm do FPT phát triển, là công cụ quản lý khí nhà kính toàn diện giúp đô thị kiểm kê, phân tích và hoạch định giảm phát thải một cách thông minh và minh bạch.

• Kiểm kê phát thải toàn diện: Tự động thu thập dữ liệu phát thải từ điện, nước, giao thông, rác thải và công trình công cộng, bao gồm cả phát thải gián tiếp trong chuỗi cung ứng.
• Báo cáo chuẩn quốc tế: Hỗ trợ theo ISO 14064, GHG Protocol, CDP Cities và tích hợp dữ liệu vào các báo cáo NDC.
• Mô phỏng kịch bản đầu tư xanh: So sánh hiệu quả các giải pháp như xe buýt điện, năng lượng mặt trời, cải tạo tòa nhà để ưu tiên đầu tư hợp lý.
• Minh bạch và quản trị thông minh: Dashboard trực quan giúp chia sẻ kết quả với cộng đồng, nhà đầu tư và tổ chức quốc tế, tăng tính minh bạch và thúc đẩy tham gia xã hội.